बुधवार, २६ फेब्रुवारी, २०१४

भगवानांचा श्रावक संघ.... (भाग १ : भिक्खु संघ)




सुपटिपन्नो भगवतो सावकसंघो, उजुपतिपन्नो भगवतो सावकसंघो, ञायपटिपन्नो भगवतो सावकसंघो, सामीचपटिपन्नो भगवतो सावकसंघो। यदिदं चत्तारि पुरिसयुगानी, अठ्ठपुरिसपुग्गला एस भगवतो सावकसंघो, आहुनेय्यो, पाहुनेय्यो, दक्खिनेय्यो, अञ्जलिकरणीयो, अनुत्तरं पुञ्ञक्खेतं लोकस्सा’ति॥

भगवानांचा श्रावक संघ सन्मार्गावर आरुढ आहे.. भगवानांचा श्रावक संघ सरळ मार्गावर आरुढ आहे. भगवानांचा श्रावक संघ ज्ञानाच्या मार्गावर आरुढ आहे. भगवानांचा श्रावक संघ उत्तम मार्गावर आरुढ आहे. भगवानांचा श्रावक संघ अशा नर रत्नांचा आहे की ज्याने चार जोड्या अशा आठ सप्तपदाची प्राप्ती करुन घेतली आहे, हा संघ निमंत्रण देण्यास योग्य, स्वागत करण्यास योग्य, दक्षिणा देण्यास पात्र, तसेच जगात सर्वश्रेष्ठ पुण्यक्षेत्र आहे. असा हा संघ नमस्कार करण्यास योग्य आहे.




भगवान बुद्धांच्या श्रावक संघाबद्दल आपण या लेखमालिकेमध्ये थोडक्यात माहीती पाहणार आहोत..


अ. भिक्खु संघ



१. कौण्डिण्य : भगवानांच्या श्रावक संघामध्ये सर्वात जास्त काळ विहार करण्याचा मान कौण्डिण्य यांना जातो. यांचा जन्म शाक्यांची राजधानी कपिलवस्तू शहराच्या जवळच असलेल्या द्रोणवस्तू गावातील ब्राह्मण कुळामध्ये झाला.


२. सारीपुत्र : सारीपुत्र यांना धम्मसेनापती हि पदवी देण्यात आली होती, कारण भगवानांच्या श्रावक संघातील सर्वात महाप्रज्ञावान हे सारीपुत्रच होते. त्यांचा जन्म मगध राष्ट्रातील राजगृह शहराच्या जवळच असलेल्या नालक नावाच्या गावामध्ये एका ब्राह्मण कुळात झाला. सध्या तो परिसर नालंदा जिल्ह्यामध्ये येतो..


३. महामोग्गलायन : हे दुसरे धम्मसेनापती आहेत, कारण भगवानांच्या श्रावक संघामध्ये सर्वात महाॠद्धीमान हे धम्मसेनापती महामोग्गलायनच आहेत, यांचा जन्म मगध देशातील राजगृहापासुन जवळच असलेल्या कोतीत नावाच्या गावातील एका ब्राह्मण कुळामध्ये झाला.


४. महाकश्यप : तपोनिधीचे निरिक्षण करणाऱ्यांपैकी भगवानांच्या श्रावकसंघामध्ये महाकश्यप अग्रणी आहेत. त्यांचा जन्म मगध देशातील महातीर्थ नावाच्या ब्राह्मण-ग्रामात एका ब्राह्मण कुळामध्ये झाला..


५. अनुरुद्ध : भगवानांच्या श्रावक संघातील दिव्य दृष्टी मध्ये अनुरुद्ध अग्र आहेत. त्यांचा जन्म शाक्य देशातील कपिलवस्तू शहरातील क्षत्रीय शाक्यांच्या कुळात झाला.


६. काळिगोध : उच्चकुळातुन भगवानांच्या श्रावक संघामध्ये सामील झालेल्यांपैकी काळिगोध पुत्र भद्दीय अग्रणी आहेत. त्यांचा जन्म शाक्य देशातील कपिलवस्तू शहरातील क्षत्रीय शाक्यांच्या कुळात झाला.


७. लकुण्डक भद्दिय : भगवानांच्या श्रावक संघातील मधुर स्वर असलेल्या श्रावकांमध्ये लकुण्डक भद्दिय अग्र आहेत. त्यांचा जन्म कोशल देशाच्या श्रावस्ती शहरातील एका श्रीमंत कुळामध्ये झाला.


८. पिण्डोल भारद्वाज : भगवानांच्या श्रावक संघातील सिंहनाद करणाऱ्या श्रावकांमध्ये पिण्डोल भारद्वाज अग्र आहेत. त्यांचा जन्म मगध देशाच्या राजगृह शहरातील ब्राह्मण कुळामध्ये झाला.


९. मंतानि पुत्र पुण्ण : भगवानांच्या श्रावक संघातील धर्मकथन करणाऱ्यांमध्ये मंतानि पुत्र पुण्ण अग्र आहेत. त्यांचा जन्म शाक्य देशाची राजधानी कपिलवस्तू शहराच्या जवळच असलेल्या द्रोणवस्तु नावाच्या ब्राह्मण ग्रामातील ब्राह्मण कुळामध्ये झाला..


१०. महाकात्यायन : भगवानांच्या श्रावक संघातील श्रावकांमध्ये (एखाद्या गाथेचा) थोडक्यात अर्थ समजावुन सांगणाऱ्यांमध्ये महाकात्यायन अग्र आहेत. त्यांचा जन्म अवंति देशाच्या उज्जयनि शहरातील ब्राह्मण कुळामध्ये झाला.


११. चुळपंथक : भगवानांच्या श्रावक संघातील मनामध्ये प्रतिमा निर्माण करणाऱ्यांमध्ये चुळपंथक हे अग्र आहेत. भव चित्त प्रवर्तित करण्यासाठी काया, वाचा आणि मनाने सत्कर्म करणाऱ्यांमध्ये चुळपंथक अग्र आहेत. त्यांचा जन्म मगध देशातील राजगृह येथे झाला.


१२. सुभूती : भगवानांच्या श्रावक संघातील शांतचित्ताने विहार करणार्यांमध्ये, दक्षीणा घेणार्यांमध्ये सुभूती अग्र आहेत. त्यांचा जन्म कोशल देशाच्या श्रावस्ती शहरातील वैश्य कुळामध्ये झाला.


१३. खादिरवनिय रेवत : भगवानांच्या श्रावक संघातील आरण्यकांमध्ये खादिरवनिय रेवत अग्र आहेत. ते धम्म सेनापती सारीपुत्र यांचे लहान बंधू आहेत. त्यांचा जन्म मगध राष्ट्रातील राजगृह शहराच्या जवळच असलेल्या नालक नावाच्या गावामध्ये एका ब्राह्मण कुळात झाला. सध्या तो परिसर नालंदा जिल्ह्यामध्ये येतो..


१४. कङ्खारेवत : भगवानांच्या श्रावक संघातील ध्यान करणाऱ्यांमध्ये कङ्खारेवत अग्र आहेत. त्यांचा जन्म कोशल देशाच्या श्रावस्ती शहरातील महाभोग कुळामध्ये झाला.


१५. सोण कोळिविस : भगवानांच्या श्रावक संघातील सर्वाधीक प्रयत्नशील श्रावकांमध्ये सोण कोळिविस अग्र आहेत. त्यांचा जन्म अंगदेशातील चंपानगरामध्ये झाला.


१६. सोण कुटिकण्ण : भगवानांच्या श्रावक संघातील स्पष्ट बोलणाऱ्या श्रावकांमध्ये सोण कुटिकण्ण अग्र आहेत. त्यांचा जन्म अवंति देशातील कुररघर गावातील वैश्य कुळामध्ये झाला.


१७. सीवलि : भगवानांच्या श्रावक संघातील लाभ प्राप्त करणाऱ्या श्रावकांमध्ये सीवलि अग्र आहेत. त्यांचा जन्म शाक्य देशातील क्षत्रीय कुळामध्ये झाला.


१८. वक्कलि : भगवानांच्या श्रावक संघातील प्रज्ञावानांमध्ये वक्कलि अग्र आहेत. त्यांचा जन्म कोशल देशाच्या श्रावस्ती शहरातील ब्राह्मण कुळामध्ये झाला.


१९. राहूल : भगवानांच्या श्रावक संघातील शिक्षणाची कामना करणाऱ्या श्रावकांमध्ये राहूल अग्र आहेत. त्यांचा जन्म शाक्य देशातील कपिलवस्तू शहरातील क्षत्रीय शाक्यांच्या कुळात झाला.


२०. रट्ठपाल : भगवानांच्या श्रावक संघातील श्रद्धेने प्रव्रज्जीत होणाऱ्या श्रावकांमध्ये रट्ठपाल अग्र आहेत. त्यांचा जन्म कुरु देशातील थुल्लकोट्ठित शहरातील वैश्य कुळामध्ये झाला.


२१. कुण्डधान : भगवानांच्या श्रावक संघातील सर्वप्रथम भिक्षा ग्रहण करणाऱ्या श्रावकांमध्ये कुण्डधान अग्र आहेत. त्यांचा जन्म कोशल देशाच्या श्रावस्ती शहरातील ब्राह्मण कुळामध्ये झाला.


२२. वङीस : भगवानांच्या श्रावक संघातील प्रतिभावान कवींमध्ये, धर्माचे विवेचन करणाऱ्या श्रावकांमध्ये वङीस अग्र आहेत. त्यांचा जन्म कोशल देशाच्या श्रावस्ती शहरातील ब्राह्मण कुळामध्ये झाला.


२३. वङतपुत्र उपसेन : भगवानांच्या श्रावक संघातील सर्वांना प्रसन्न करणाऱ्या श्रावकांमध्ये वङतपुत्र उपसेन अग्र आहेत. ते धम्म सेनापती सारीपुत्र यांचे लहान बंधू आहेत. त्यांचा जन्म मगध राष्ट्रातील राजगृह शहराच्या जवळच असलेल्या नालक नावाच्या गावामध्ये एका ब्राह्मण कुळात झाला. सध्या तो परिसर नालंदा जिल्ह्यामध्ये येतो..


२४. मल्ल पुत्र दब्ब : भगवानांच्या श्रावक संघातील शयनासनाच्या व्यवस्थापकांमध्ये मल्ल पुत्र दब्ब अग्र आहेत. त्यांचा जन्म मल्ल देशाच्या अनुपियानगरातील क्षत्रीय कुळात झाला.


२५. पिलिंदवच्छ : भगवानांच्या श्रावक संघातील देवांच्या प्रिय श्रावकांमध्ये पिलिंदवच्छ अग्र आहेत. त्यांचा जन्म कोशल देशाच्या श्रावस्ती शहराच्या ब्राह्मण कुळामध्ये झाला.


२६. बाहिय दारुचीरिय : भगवानांच्या श्रावक संघातील शिकवण सर्वात कमी वेळात अनुभव करुन ती ग्रहण करणाऱ्या श्रावकांमध्ये बाहिय दारुचीरिय अग्र आहेत. त्यांचा जन्म बाहिय देशामध्ये झाला. (सध्याचा जालंधर, होशियारपूर आदी पंजाबचा प्रदेश.)


२७. कुमार कस्सप : भगवानांच्या श्रावक संघातील धुरंधर वक्त्यांमध्ये कुमार कस्सप अग्र आहेत. त्यांचा जन्म मगध देशातील राजगृह शहरामध्ये झाला.


२८. महाकोट्ठित्त : भगवानांच्या श्रावक संघातील विश्लेषणात्मक ज्ञान प्राप्त करणाऱ्या श्रावकांमध्ये महाकोट्ठित्त अग्र आहेत. त्यांचा जन्म कोशल देशाच्या श्रावस्ती शहरातील ब्राह्मण कुळामध्ये झाला.


२९. आनंद : भगवानांच्या श्रावक संघातील बहुश्रुत, स्मृतीमान, सेवक, चतुर, धीट, शौर्यवान श्रावकांमध्ये आनंद अग्र आहे. त्यांचा जन्म शाक्य देशातील कपिलवस्तू शहरातील क्षत्रीय शाक्यांच्या कुळात झाला.


३०. उरुवेल कस्सप : भगवानांच्या श्रावक संघातील सर्वात जास्त अनुयायी असणाऱ्या श्रावकांमध्ये उरुवेल कस्सप अग्र आहेत. त्यांचा जन्म काशी देशाच्या वाराणसी शहरातील ब्राह्मण कुळामध्ये झाला.


३१. काळुदायी : भगवानांच्या श्रावक संघातील कुळांना प्रसन्न ठेवणाऱ्या श्रावकांमध्ये काळुदायी अग्र आहे, त्यांचा जन्म शाक्य देशाच्या कपिलवस्तुच्या अमात्याच्या घरी झाला.


३२. बाकुल : भगवानांच्या श्रावक संघातील निरोगी राहणाऱ्या श्रावकांमध्ये बाकुल अग्र आहे. त्यांचा जन्म वत्स्य देशाच्या कोशांबी देशातील वैश्य कुळामध्ये झाला.


३३. शोभीत : भगवानांच्या श्रावक संघातील पुर्वजन्मांचे स्मरण करणाऱ्या श्रावकांमध्ये शोभीत अग्र आहेत. त्यांचा जन्म कोशल देशाच्या श्रावस्ती शहरातील ब्राह्मण कुळामध्ये झाला.


३४. उपालि : भगवानांच्या श्रावक संघातील विनयांचे पालन करणाऱ्या श्रावकांमध्ये उपालि अग्र आहेत. त्यांचा जन्म शाक्य देशाच्या कपिलवस्तू शहरातील न्हावी कुळामध्ये झाला.


३५. नंदक : भगवानांच्या श्रावक संघातील भिक्खुणींना उपदेश करणाऱ्या श्रावकांमध्ये नंदक अग्र आहेत. त्यांचा जन्म कोशल देशाच्या श्रावस्ती शहरामध्ये झाला.


३६. नंद : भगवानांच्या श्रावक संघातील इंद्रियांच्या द्वारांचे रक्षण करणाऱ्या श्रावकांमध्ये नंद अग्र आहेत. त्यांचा जन्म शाक्य देशाच्या कपिलवस्तू शहरातील क्षत्रीय कुळामध्ये झाला.


३७. महाकप्पिन : भगवानांच्या श्रावक संघातील भिक्खुंना उपदेश करणाऱ्या श्रावकांमध्ये नंदक महाकप्पिन आहेत. त्यांचा जन्म कुक्कुटवती नगरातील राजवंशामध्ये झाला.


३८. सागत : गवानांच्या श्रावक संघातील अग्नी घटक प्रविष्ट करुन ध्यान साधना करणाऱ्या श्रावकांमध्ये सागत अग्र आहेत. त्यांचा जन्म कोशल देशाच्या श्रावस्ती शहरातील ब्राह्मण कुळामध्ये झाला.


३९. राध : भगवानांच्या श्रावक संघातील भगवानांची शिकवण विस्तारपुर्वक सांगणाऱ्या श्रावकांमध्ये राध अग्र आहेत. त्यांचा जन्म मगध देशाच्या राजगृह शहरातील ब्राह्मण कुळात झाला.


४०. मोघराज : भगवानांच्या श्रावक संघातील रुक्ष चीवर धारण करणाऱ्या श्रावकांमध्ये मोघराज अग्र आहेत. त्यांचा जन्म कोशल देशाच्या श्रावस्ती शहरातील ब्राह्मण कुळामध्ये झाला.



अशा भगवान बुद्धांच्या श्रावक संघाला मी जीवंत असेपर्यंत शरण जातो.





सुचना : या लेखामध्ये त्या त्या विषयामध्ये अग्र असलेल्या श्रावकांचाच उल्लेख केला असल्याने अश्वजीत, अंगुलीमाल यांच्यासारख्या भिक्खुंची नावे सुटलेली आहेत. वाचकांनी याची नोंद घ्यावी...


सदर पुस्तक प्राप्त करण्यासाठी फोटोवर क्लिक करा...



आमच्या ब्लॉगचे सदस्य व्हा.

आम्हाला फेसबुकवर Follow कर

कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:

टिप्पणी पोस्ट करा